Άρθρο στην Εφημερίδα Καθημερινή (Ειδική έκδοση Δίκαιο & Επιχειρείν): της Ειρήνης Ζούλη, Lawyer/Director.
Η ψηφιακή επανάσταση στο χώρο της εργασίας, αποτέλεσμα της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης των τελευταίων ετών, έφερε στο προσκήνιο νέες μορφές απασχόλησης, μεταξύ των οποίων και την εργασία μέσω ψηφιακών πλατφορμών. Σύμφωνα με μελέτες, το 2022 λειτουργούσαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση περίπου 500 ψηφιακές πλατφόρμες (με πιο γνωστές τις Uber, Wolt, Amazon και άλλες) οι οποίες απασχολούσαν 28.3 εκατομμύρια εργαζόμενους. Έως το 2025 ο αριθμός αυτών των απασχολουμένων αναμένεται να ανέλθει σε 43 εκατομμύρια.
Η ανάπτυξη των ψηφιακών πλατφορμών και στην Ελλάδα οδήγησε στη νομοθετική ρύθμιση του νέου αυτού επιχειρηματικού μοντέλου με τον Ν. 4808/2021, ο οποίος όρισε ως «ψηφιακές πλατφόρμες» τις επιχειρήσεις που είτε απευθείας είτε ως μεσάζοντες συνδέουν μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας παρόχους υπηρεσιών με πελάτες και διευκολύνουν τις μεταξύ τους συναλλαγές ή συναλλάσσονται απευθείας μαζί τους.
Αναμφίβολα, ο νόμος αυτός συνέβαλε στην ρύθμιση πολλών θεμάτων, ωστόσο, η πράξη αποδεικνύει ότι υπάρχουν αρκετά κενά που χρήζουν περαιτέρω ρύθμισης, ενώ, λόγω του πρόσφατου της ρύθμισης, οι νέες ρυθμίσεις δεν έχουν κριθεί νομολογιακά. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας σε ψηφιακές πλατφόρμες, που αναμένεται να ψηφιστεί εντός του 2023, θα πρέπει να ρυθμίσει αυτόν τον συνεχώς αναπτυσσόμενο τομέα οικονομικής δραστηριότητας αποτελεσματικά, ρυθμίζοντας κενά (π.χ. αύξηση της διαφάνειας ως προς την χρήση αλγορίθμων από τις ψηφιακές πλατφόρμες κλπ.), εξισορροπώντας συμφέροντα και προστατεύοντας όλα τα εμπλεκόμενα μέρη με απώτερο στόχο την εναρμόνιση της νομοθεσίας των κρατών μελών στον τομέα αυτό και την προστασία τόσο της επιχειρηματικότητας όσο και των εργατικών δικαιωμάτων.
Από πλευράς Ελληνικού εργατικού δικαίου, η σχέση μεταξύ της ψηφιακής πλατφόρμας και του παρόχου υπηρεσιών μπορεί να είναι σύμβαση εξαρτημένης εργασίας ή ανεξαρτήτων υπηρεσιών. Ο νόμος, στηριζόμενος στην απόφαση Yodel του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (Υπόθεση C-692/19), εισάγει τεκμήριο υπέρ της σύμβασης ανεξαρτήτων υπηρεσιών και προβλέπει ότι η σχέση τεκμαίρεται ότι δεν είναι εξαρτημένης εργασίας, εφόσον ο πάροχος των υπηρεσιών μπορεί: α) να χρησιμοποιεί υποκατάστατους για την παροχή των υπηρεσιών, έστω και αν οι υποκατάστατοι αυτοί βαρύνονται με υποχρεώσεις που προσομοιάζουν στις συμβάσεις εργασίας, όπως υποχρέωση στολής, και β) να επιλέγει μονομερώς τα προτεινόμενα από την πλατφόρμα έργα και τον μέγιστο αριθμό αυτών, και γ) να παρέχει ανεξάρτητες υπηρεσίες προς τρίτους, συμπεριλαμβανομένων ανταγωνιστών της ψηφιακής πλατφόρμας, και δ) να καθορίζει, σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες, τον χρόνο παροχής των υπηρεσιών του εντός δεδομένων χρονικών πλαισίων.
Στο πλαίσιο αυτό, ο νομοθέτης, αναγνωρίζοντας τη δυσκολία του ορθού χαρακτηρισμού της εν λόγω σχέσης, προέβλεψε την έκδοση υπουργικής απόφασης με σκοπό τον έλεγχο της εφαρμογής της εργατικής νομοθεσίας - ιδίως της σχετικής με τον χαρακτηρισμό της σχέσης μεταξύ των μερών – από τις πλατφόρμες, η οποία ωστόσο δεν έχει εκδοθεί ακόμα.
Αναμφίβολα ωστόσο, ο νόμος λαμβάνει σημαντικά μέτρα προστασίας των παρόχων υπηρεσιών- φυσικών προσώπων που συνδέονται με ψηφιακές πλατφόρμες με συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών. Ειδικότερα, ο νόμος α) παρέχει στους εργαζόμενους αυτούς τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των μισθωτών, β) επιβαρύνει ρητά τις ψηφιακές πλατφόρμες με υποχρεώσεις πρόνοιας, υγιεινής και ασφάλειας που ισχύουν σε περίπτωση υπαλληλικής σχέσης, γ) υποχρεώνει τις ψηφιακές πλατφόρμες να παραδίδουν στους εργαζομένους αυτούς αντίγραφο της μεταξύ τους σύμβασης, με ιδιαίτερη αναφορά στα χαρακτηριστικά των παρεχόμενων υπηρεσιών, στα δικαιώματα των εργαζομένων και στις υποχρεώσεις των πλατφορμών σύμφωνα με τη νομοθεσία.
Επίσης, πρόσφατη Απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (ΥΑ 29510/2022) καθορίζει αποζημίωση αντί παροχής προστατευτικού κράνους και χρήσης ιδιόκτητου μεταφορικού μέσου για τους διανομείς - παρόχους υπηρεσιών μέσω ψηφιακής πλατφόρμας, κατ’ αναλογίαν της νομοθεσίας για μισθωτούς.
Αντίστοιχα, η Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων με πρόσφατη εγκύκλιό της (ΕΣ-114742-2023/10031) προέβλεψε την υποχρέωση όλων των εργοδοτών του ιδιωτικού τομέα (συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών πλατφορμών) που χρησιμοποιούν σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, που επηρεάζει οποιαδήποτε απόφαση τους σχετικά με τους εργαζομένους (π.χ. σύστημα αλγοριθμικής διαχείρισης προσωπικού) να τους πληροφορούν επαρκώς πριν την πρώτη χρήση αυτού, τουλάχιστον αναφορικά με τις παραμέτρους στις οποίες στηρίζεται η λήψη της απόφασης.
Τέλος, ως προς το πλαίσιο ασφάλισης, ο ΕΦΚΑ με την πρόσφατη εγκύκλιο του 21/2022 ορίζει ρητά ότι οι πάροχοι υπηρεσιών μέσω ψηφιακών πλατφορμών ασφαλίζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες, μόνο εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του Ν. 4808/2021.
Ο νομοθέτης λοιπόν, εκμεταλλευόμενος την έως τώρα εμπειρίες, θα πρέπει να διαμορφώσει και μέσω της αναμενόμενης Οδηγίας το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο το οποίο θα εξασφαλίζει την ορθή λειτουργία των ψηφιακών πλατφορμών και την ενδυνάμωση των ευκαιριών που αυτές παρέχουν τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους εργαζόμενους.
«Οι απόψεις και οι γνώμες που εκφράζονται με το παρόν είναι εκείνες των ερωτηθέντων/συντακτών* της συνέντευξης/έρευνας και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις και τις γνώμες της Παπακωστόπουλος - Γρηγοριάδου και Συνεργάτες, Δικηγορική Εταιρεία.»